TOKOH FALAK: Muhammad Targai Ulugh Beg

Ahli astronomi yang menjadi penguasa Asia Tengah ini telah menempa namanya dalam sejarah astronomi. Beliau menjadi kebanggaan orang Asia Tengah.

Ulugh Beg ialah cucu Timur (yang dikenali di Barat sebagai Tamerlane), seorang putera Tartar dan pemerintah Turkestan. Beliau merupakan ahli astronomi dan ahli matematik kurun ke-15 yang luar biasa. Ulugh Beg merupakan putera raja Dinasti Timur yang bernama Shah Rukh dan dilahirkan pada tahun 1393 di Sultaniyyah yang terletak Asia Tengah. Beliau seorang hafiz al-Quran.

Ulugh Beg menjadikan bandar Samarkand terkenal sebagai salah sebuah kota terkemuka dalam tamadun orang Islam. Pada tahun 1428, beliau membina madrasah tempat pembelajaran astronomi. Kemudian pada tahun 1428, Ulugh Beg memulakan pembinaan balai cerap tiga tingkat yang mengagumkan di bandar Samarkand. Balai cerap tersebut berdiameter lebih daripada 250 kaki dan berketinggian 120 kaki.

Ulugh Beg Observatory in Samarkand. In Ulugh Beg's time, these walls were lined with polished marble.

Beliau melantik Ali Kudsi, seorang ahli astronomi Islam sebagai pengarah balai cerap tersebut. Beberapa orang ahli matematik dan ahli astronomi yang terkenal termasuklah al-Kashi dan Kadizada pernah bekerja di balai cerap tersebut.

Beliau melengkapi balai cerap tersebut dengan peralatan astronomi yang terbaik dan paling jitu yang boleh didapati. Balai cerap tersebut dilengkapi dengan sektan Fakhri (yang dibuat daripada marmar) yang digunakan untuk menentukan kecondongan ekliptik kepada khatulistiwa, titik ekuinoks musim bunga, panjang tahun tropika, dan pemalar-pemalar astronomi lain yang dikira berdasarkan cerapan terhadap matahari. Balai cerap tersebut juga dilengkapi dengan sebuah kuadran yang besar sehinggakan bahagian dasar terpaksa dialihkan untuk membenarkan ia disesuaikan dengan balai cerap tersebut. Peralatan-peralatan lain termasuklah triquetram dan sfera falak.

Ulugh Beg Observatory

Pada tahun 1437, beliau menerbitkan karya beliau yang terkenal, satu katalog baru mengenai bintang yang berjudul Zij-i-Jadidi Sultani. Di dalamnya, beliau menyemak kedudukan dan magnitud bintang-bintang yang telah dicerap oleh Ptolemy. Beliau menemui banyak kesilapan dalam pengiraan Ptolemy. Ia termasuklah pelbagai koleksi cerapan dan pengiraan, kedudukan bintang-bintang tetap, peredaran bintang-bintang, dan pengetahuan tentang masa. Satu terjemahan karya ini ke dalam bahasa Inggeris telah diterbitkan pada tahun 1917.

Ulugh Beg telah mengira panjang setahun sebanyak 365 hari 5 jam 49 minit 15 saat, satu nilai yang agak tepat. Malahan, beliau telah menyediakan jadual pergerakan planet yang amat popular dan mendapat permintaan daripada komuniti astronomi. Ulugh Beg mengkaji pergerakan tahunan lima buah planet yang terang: planet Zuhal, planet Musytari, planet Marikh, planet Zuhrah dan planet Utarid. Data beliau masih dianggap sangat tepat. Pada tahun 1437, beliau juga menyusun satu katalog bintang yang memberikan kedudukan 992 buah bintang. Jadual sinus dan tangen yang disusun beliau berketepatan lapan tempat perpuluhan pada sela satu darjah.

Ulugh Beg and his astronomical observatory scheme, depicted on the 1987 USSR stamp. He was one of Islam's greatest astronomers during the Middle Ages. The stamp says "Uzbek astronomer and mathematician Ulugbek" in Russian.

Ulugh Beg telah dibunuh pada tahun 1449 di Samarkand selepas menjadi pemerintah singkat Turkestan selama tiga tahun. Malapetaka ini menyebabkan balai cerap yang dibina beliau diabaikan dan Samarkand dengan perlahan-lahan kehilangan fungsinya sebagai pusat astronomi yang terkemuka. Balai cerap tersebut akhirnya musnah dan lokasinya telah disahkan oleh ahli arkeologi Rusia pada tahun 1908. Beer dan Madler dalam karya mereka yang terkenal, Der Mond (1837) menamakan satu ciri permukaan bulan sempena Ulugh Beg. Ia merupakan cecincin eliptik di barat laut seksyen ke-18.

Terima kasih kepada sumber: ibnubaytar, http://www.ipij.info/modules/article/view.article.php?c6/77